سوره انعام سوره مبارزه با شرك است و اكثر آيات آن مربوط به انحرافات مشركين است. خداوند مي فرمايد:

1) مشركين آنقدر لجوجند كه خدا به پيامبر (ص) در آيه 111 مي فرمايد اگر فرشتگان را بسويشان نازل كنيم و مردگان هم با ايشان سخن بگويند باز هم ايمان نمي آورند.

2) خداوند بعد از ذكر حقانيت خود در آيه 116 مي فرمايد با اين وجود اگر از كساني كه در روي زمين هستند پيروي كني , تو را از راه خدا گمراه مي كنند ,آنها تنها از گمان خود پيروي مي كنند.

3) بعضي از سران مشركين كه قرآن از آنها با نام ” اكابر مجرميها” نام مي برد ادعاهاي مضحكي داشتند, از جمله اينكه اگر قرار است به پيامبر وحي شود ,بايد به ما هم وحي شود والـّا ما ايمان نمي آوريم. و خداوند در پاسخ آنها فرمود:"خدا بهتر مي داند رسالت خود را در كجا قرار دهد."( آيه 124)

4) خداوند در آيه 125 در ادامه بيان اراده حق و مشيت پروردگار مي فرمايد:” هر كس را كه خدا بخواهد هدايتش كند, دلش را براي پذيرفتن اسلام مي گشايد ]به او شرح صدر مي دهد[ و هر كس را كه خدا بخواهد گمراهش كند, دلش را سخت تنگ مي گرداند, گويا از قبول حق به آسمان مي گريزد".

در توضيح شرح صدر:

الف- خداوند اين نعمت بزرگ را بر پيامبرش منت مي گذارد:” الم نشرح لك صدرك".

ب‌- هنگاميكه خداوند موسي(ع) را مأمور به هدايت فرعون مي كند, اولين درخواستش از خداوند شرح صدر است و عرض مي كند كه:” رب اشرح لي صدري و يسرلي امري و احلل عقدة من لساني يفقهوا قولي".

ج‌- پيامبر(ص) مي فرمايد شرح صدر نوري است كه خدا در دل هر كس كه بخواهد مي افكند و در پرتو آن, روح او وسيع و گشاده مي شود و از پيامبر سؤال شد آيا شرح صدر نشانه اي هم دارد؟ حضرت فرمودند آري, نشانه اش توجه به سراي جاويدان و دل كندن از دنيا و آماده شدن براي مرگ است.

د‌- خداوند در آيه 22 سوره زمر , شرح صدر را مقابل قساوت قلب مي داند و مي فرمايد واي بر آنها كه قلب هاي سخت و نفوذ ناپذيري دارند و ذكر خدا در آنها اثر نمي كند.

ه‌- از مواردي كه در رسيدن به شرح صدر مؤثر هستند مي توان از همنشيني با صالحان, خودسازي, تهذيب نفس, پرهيز از گناه, پرهيز از خوردن غذاي حرام و ياد كردن خدا را مي توان نام برد و جهل و گناه و لجاجت و جدال با خداوند وهمنشيني با بدان و گناهكاران و دنيا پرستان نيز باعث تنگي روح و قساوت قلب مي شوند.

و‌- حضرت اميرالمؤمنين علي(ع) مي فرمايد: ” اشكها خشك نمي شود مگر به خاطر سختي دلها و دلها سخت و سنگين نمي شود مگر به خاطر فراواني گناه.

ز‌- خداي تعالي به حضرت موسي(ع) مي فرمايد اي موسي آرزوهايت را در دنيا دراز مكن كه قلبت سخت و انعطاف ناپذير مي شود. سنگدلان از من دورند.

5) در آيات سوره انعام قساوت قلب مشركين بدين صورت بيان مي شود كه آنها:

الف- حلال خدا را حرام كردند,از جمله گوشت بعضي حيوانات.

ب‌- فرزندان خود را به پاي بت ها قرباني كردند تا آنجا كه كشتن بچه هاي خود را يكنوع افتخار مي دانستند.( آيه 137)

ج‌- گناه شرك خود را به خداوند نسبت مي دهند و مي گويند اگر خدا نمي خواست , ما و پدرانمان مشرك نمي شديم.( آيه 148)

6) خداوند در آيات 151 تا 153 سوره انعام فرمانهاي دهگانه و اثرات آن بر جامعه مسلمين را بيان مي كند:

1. هيچ چيز را شريك خدا قرار ندهيد.
2. به پدر و مادر نيكي كنيد.
3. فرزندان خود را به خاطر فقر نكشيد.
4. به اعمال زشت نزديك نشويد خواه آشكار باشد خواه پنهان.
5 . قتل نفس نكنيد.
6. نزديك مال ايتام نشويد(جز به قصد صلاح).
7. كم فروشي نكنيد و حق پيمانه را با عدالت ادا كنيد.
8. به هنگام داوري كردن و يا شهادت دادن ,حق رابگوئيد هرچند در مورد خويشاوندان شما باشد.
9. به عهد خود وفا كنيد.
10. راه مستقيم را بپيمائيد و در راههاي انحرافي گام برنداريد.

درصفحه 35 جلد ششم تفسير نمونه با ذكر داستان جالبي آمده كه اين چند آيه چهره مدينه را تغيير داد.

سوره اعراف

در سوره مباركه اعراف خداوند درباره عهدي كه از آدميان گرفته تا او را بپرستند و چيزي را شريك او قرار ندهند صحبت كرده و سير تاريخي اين عهد را بيان مي كند. اكثر امتهاي گذشته اين عهد را شكسته و از ياد مي بردند و در نتيجه وقتي پيامبري در بين آنها مبعوث مي گشت و آيات و معجزاتي مي آورد كه آنانرا به ياد عهد خود مي انداخت ,تكذيب مي كردند و تنها عدّۀ قلـيـلي متذكر مي شدند.

1) دسته بندي انسانها به جمعي كه بر اصل فطرت باقي مانده و عهد و پيمان الهي را حفظ مي كنند و مشمول لطف خدا قرار مي گيرند و جمعي كه غرق در شهوات دنيايي شده و به عذابهاي ناگهاني گرفتار مي شوند.

2) ابتدا زندگي حضرت آدم در بهشت, ماجراي سركشي و عصيان ابليس, وسوسه هاي ابليس در لباسي دلنشين و اخطار خداوند به فرزندان آدم در رابطه با خطرات شيطان را بيان مي كند. سپس زندگي فرزندان‌ آدم ,حضرت نوح, حضرت هود, حضرت صالح, حضرت لوط, حضرت شعيب و قوم موسي را بيان مي كند.

3) درآيات 11 تا 28 سوره اعراف داستان خلقت حضرت آدم و فرمان خدا به سجده بر آدم و نافرماني شيطان و هبوط او از مقامي كه داشت و مهلت خواستن او از خداوند تا روز قيامت و تصميم او بر فريب انسانها بيان شده است.

مطالبي در مورد شيطان:

الف- شيطان به معني موجود سركش و طغيانگر و موذي است, به همين دليل در قرآن به انسانهاي پست و خبيث و طغيانگر نيز لقب شيطان اطلاق شده است.

ب‌- ابليس اسم خاص شيطاني است كه در برابر حضرت آدم قرار گرفت و در حقيقت رئيس همۀ شياطين است.

ج‌- شيطان از رده جنيان است, خلقت او از آتش و خلقت انسان از خاك است.(كان من الجن)

د- جن هم مانند همۀ طوايف, داراي ذريه و فرزند است و به تعبير قرآن او و قبيله اش ما را مي بينند ولي ما آنها را نمي بينيم و اصلا لغت جن به معني ناپيداست.

ه‌- عمر شيطان به اندازه عمر همۀ انسانهاست و از خداوند مهلت خواست اما نه براي جبران گناه خود, بلكه براي اغواي فرزندان آدم.

و‌- به تعبير آيه 16 و 17 سوره اعراف, شيطان براي گمراه كردن فرزندان آدم بر سر راه راست قرار مي گيرد تا آنان را ناسپاس گرداند.

ز‌- هنرشيطان آنست كه كار زشت را زيبا جلوه دهد و براي حضرت آدم شجرۀ ممنوعه را شجرۀ خلد معرفي كند تا او را فريب دهد, مانند شياطين بزرگ كه تحت عنوان دفاع از حقوق بشر, حق بشر را ضايع مي كنند.

ح‌- شيطان از آنجا كه ملعون و از رحمت حق دور شده است, قصد دارد لباس كرامت و بندگي را از تن انسان بيرون آورد و انسانها را نيزمانند خود ملعون گرداند.

ط‌- خداوند در آيه 27 سوره اعراف به فرزندان آدم هشدار مي دهد كه مواظب باشيد شيطان شما را در فتنه نيفكند آنچنانكه پدر و مادر شما را از بهشت بيرون كرد.

ي‌- در آيه 62 سوره اسراء از زبان شيطان آمده كه چون انسان را بر من مقدّم داشتي, بجز اندكي ,تمامي آنها را گمراه خواهم ساخت و به گردن همه ريسمان وسوسه خواهم افكند.

ك‌- از آيه 62 سوره اسراء فهميده مي شود كه نفوذ شيطان از چهار طريق است:

1. با صداي خويش انسان را وسوسه مي كند. 2. با لشكريان سواره و پياده حمله مي كند. 3. در اموال و فرزندان انسان مشاركت مي كند. 4. با وعده هاي دروغ فريب مي دهد.

جهت مطالعه مطالب بیشتری از نظر قرآن در مورد شیطان لینک زیر راکلیک کنید.

شیطان چیست؟چگونه عمل میکند؟

4) رد پاي شيطان در داستان قوم نوح و پيمان شكني اين قوم ديده مي شود كه چگونه با 950 سال تبليغ شبانه روزي حضرت نوح(ع) ,تعداد اندكي به او ايمان آوردند و همچنين سخنان قوم عاد به حضرت هود(ع) كه او را دروغگو و سفيه مي خواندند و داستان قوم لوط و انحرافاتشان و داستان حضرت شعيب(ع) و نافرماني قومش در مسائل ادي و گرانفروشي و كم فروشي از ديگر موارد مطرح شده در اين سوره است.

5) در آيات 46 تا 49 سوره اعراف بحثي در مورد اهل اعراف مطرح شده كه مرحوم علامه طباطبائي(ره) مي فرمايد آنان جمعي از بندگان مخلص هستند كه مقام آنها از سايرين بالاتر است. اينها هر دو طايفۀ بهشتي و جهنمي را مي شناسند. در تكلم به حق مجازند ,مي توانند شهادت دهند, شفاعت كنند , حكم كنند و….(صفحه 173 جلد پنجم الميزان)