21ذی الحجه نزول آیه اولی الامر

آیه اولی الامر یا آیه اطاعت، آیه ۵۹ سوره نساء است که مؤمنان را به اطاعت از خدا و رسول خدا(ص) و اولو الامر دستور می‌دهد. این آیه از دلایل قرآنی شیعیان در اثبات عصمت و امامت امام علی(ع) و ائمه معصوم(ع) است.

درباره شأن نزول این آیه گفته‌اند: فردی به ظاهر مسلمان(منافق) و مردی یهودی بر سر موضوعی اختلاف کردند. فرد یهودی گفت: موضوع را نزد محمد بن‌عبداللهببریم. مرد یهودی می‌دانست حضرت محمد(ص) رشوه نمی‌پذیرد؛ اما مرد به ظاهر مسلمان گفت: حَکَم میان من و تو کعب بن‌ اشرف یهودی باشد. زیرا می‌دانست اورشوه می‌گیرد و به نفع رشوه‌دهنده داوری می‌کند. به دنبال این حادثه، آیه اولی الامر نازل شد و مردم را به اطاعت از خدا و رسول و اولی الامر فرمان داد.[۱]

دلالت بر عصمت اولی الامر
از نظر مفسران شیعه در دلالت آیه بر عصمت اولو الامر تردیدی نیست.[۲] استدلال شیعیان بر دلالت این آیه بر عصمت اولی الامر بر دو نکته مبتنی است:

هرگاه خداوند به اطاعت بی‌قید و شرط از کسی فرمان دهد، آن فرد، معصوم خواهد بود؛ چون اگر معصوم نباشد و دستور به انجام‌دادن گناه بدهد، اجتماع نقیضین لازم می‌آید؛ یعنی هم باید از او اطاعت کرد (بنابر فرمانی که خداوند داده) و هم اطاعت نکرد (بنابر اینکه انسان نباید گناه کند).[۳]
“اولی الأمر” بدون تکرار فعل “أطیعوا"، به دنبال الرسول آمده است و از آنجا که اطاعت از رسول به دلیل معصوم‌بودنش‌، به‌طور مطلق واجب است، اطاعت از “اولی الأمر” نیز همانند آن، بدون قید و شرط خواهد بود و این، کشف از معصوم‌بودن “اولی الأمر” می‌کند.[۴]
در میان مفسران اهل سنت نیز کسانی چون فخر رازی‌ دلالت این آیه بر عصمت اولی الامر را می‌پذیرد.[۵]

مصداق اولی الامر
فخر رازی، اگرچه دلالت این آیه را بر عصمت اولی‌الامر می‌پذیرد؛ ولی مصداق آن را همه امت می‌داند و معتقد است ما نمی‌توانیم معصوم را تشخیص دهیم.[۶] در مقابل روایات بسیاری در شیعه وجود دارد که مراد از “اولی الامر” را ائمه معصومین(ع) معرفی می‌کند[۷]. در ادامه برخی از این روایات می‌آید:

جابر بن عبدالله انصاری از پیامبر(ص) درباره “اولی الامر” سؤال کرد. پیامبر(ص) در پاسخ فرمود: «آنان جانشینان من و امامان مسلمانان بعد از من‌ هستند که اولِ ایشان علی بن ابی طالب است و بعد از او به ترتیب حسن و حسین و علی بن الحسین و محمد بن علی…».[۸]
امام باقر(ع) در تفسیر این آیه می‌فرماید: «اولی الامر امامان از فرزندان علی و فاطمه‌اند، تا آنکه روز قیامت برپا شود». ایشان در جای دیگر نیز فرموده است: «خداوند از اولی الامر فقط ما را قصد کرده است و همه مؤمنان را تا روز قیامت به پیروی ما فرمان داده است».[۹]
امام صادق(ع) نیز می‌فرماید: «آنان (اولی الامر) علی بن ابی طالب، حسن، حسین، علی بن الحسین، محمد بن علی و جعفر یعنی من هستیم. سپاس خدا را به جای آورید که امامان و رهبرانتان را در زمانی به شما شناساند که مردم آنان را انکار می‌کنند».[۱۰]

طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۲۶۴.
مکارم شیرازی، آیات ولایت در قرآن، ۱۳۸۶ش، ص۱۱۴-۱۱۵.
مظفر، دلائل الصدق، مکتبة الذجاج، ج۲، ص۱۷.
طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۶۴؛ جوع کنید به: ربانی‌ گلپایگانی، امامت در بینش اسلامی، ۱۳۸۶ش،‌ ص۲۵۳-۲۶۳.
فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۰، ص۱۱۳.
فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۱۰، ص۱۱۳.
مکارم شیرازی، آیات ولایت در قرآن، ۱۳۸۶ش، ص۱۱۶.
قندوزی، ینابیع الموده، ۱۴۱۶ق، ص۴۹۴.
بحرانی، البرهان، اسماعیلیان، ص۳۸۳ و ۳۸۶.
عیاشی، تفسیر عیاشی، ۱۳۶۳ش، ص۲۵۲، ح۱۷۴.